چالش ها و فرصت های تامین مالی زنجیره های ارزش در بخش کشاورزی

کارگاه آموزشی:

چالش ها و فرصت های تامین مالی زنجیره های ارزش در بخش کشاورزی

در کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کارائیب

۷ دسامبر ۲۰۱۶

این کارگاه آموزشی با هدف کسب اطلاعات پایه جهت تکمیل طرح پیشنهادی موسسه بین المللی آمریکایی همکاری در بخش کشاورزی  IICA)) در خصوص “ اقدامات بخش دولتی و خصوصی برای توسعه سرمایه و مشارکت مالی در زنجیره های کشاورزی در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب” برگزار شد. آقای جوکین آریاس، تحلیلگر بخش و کارشناس برنامه ریزی IICA، اطلاعات اولیه در مورد پروژه فنی IICAرا ارائه نمود.

آقای جوکین آریاس، تحلیلگر بخش و کارشناس برنامه ریزی IICA

در ۷ دسامبر ۲۰۱۶، موسسه همکاری های بین المللی آمریکا برای کشاورزی (IICA) از کارشناسان مختلف برای شرکت در کارگاه موضوعی و بحث و تبادل نظر پیرامون چالش ها و فرصت های تامین مالی در زنجیره های ارزش کشاورزی در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب، دعوت نمود. رویکرد این کارگاه دست یافتن به اطلاعات و نقطه نظرات فنی برای تکمیل و تدوین طرح پیشنهادی IICAدر خصوص ” اقدامات دولتی و خصوصی جهت بهبود مالی و مشارکت اقتصادی در زنجیره های کشاورزی در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب”  بوده است.

این کارگاه مشتمل بر پنج جلسه به شرح زیر بود:

اولین جلسه، “وضعیت و مفهوم اقتصاد کلان در تامین مالی زنجیره های ارزش کشاورزی در آمریکای لاتین و حوزه کارائیب”، مورد تمرکز قرار داشت. آقای آریاس، تحلیلگر و صاحب نظر برنامه ریزی بخشی از IICA، اطلاعات اولیه در مورد پروژه فنی IICAرا ارائه و چارچوب مفهومی مورد استفاده در تجزیه و تحلیل و تقویت روند تأمین مالی زنجیره های ارزش کشاورزی در آمریکای لاتین و کارائیب را معرفی و تشریح نمود. علاوه بر ایشان، آقای هنری موریا، مشاور IICAاز پاراگوئه، خلاصه ای از محیط کسب و کار کشورهای منطقه را به عنوان بستر اجرایی زنجیره های ارزش های کشاورزی، ارائه کرد.

    طی این جلسه، شرکت کنندگان به تبیین این موضوع پرداختند که کدام سیاست های خاص یا  اقدامات بخش خصوصی می تواند روندها در زنجیره های ارزش منتخب  در آمریکای لاتین ( شامل؛ تولید سبزیجات در آرژانتین، گل در پاراگوئه، گوشت گاو در اروگوئه، قهوه در پرو، کاکائو در کلمبیا و کاستا ریکا و میوه در السالوادور) را تحریک و تقویت نموده و در عین حال،  حلقه ی پرمفسده تامین مالی کنونی را درهم شکسته و حلقه برتری را پی ریزی کنند که در آن، شرایط سالم و مطلوبی از نظرتامین اعتبارات مالی در زنجیره ارزش حاکم شود. همچنین، در خصوص چگونگی مدیریت بهتر و هماهنگی و هماهنگی بیشتر میان فعالان و موسسات  دخیل در طول زنجیره ارزش، بحث و تشریک نظر شد تا جریان های مالی داخلی و بیشتری مثلاً به صورت پیش پرداخت از سوی خریداران یا صادرکنندگان به تولید کنندگان، فراهم شود و یا  تامین کنندگان نهاده ها با عرضه نسیه کود و آفت کش ها در قالب  قراردادهای کشاورزی و غیره، انعطاف لازم را نشان دهند.

     یکی از نگرانی ها در اقتصاد کلان کشورهای آمریکای لاتین، نفوذ کم جریان “اعتبارات” در اقتصادها و به ویژه در بخش کشاورزی است. نگاهی به نرخ های بهره بالا و تفاوت های قابل ملاحظه میان نرخ های بهره منفعل و فعال و بین بخش ها و کشورها، اهمیت درک منشاء این نرخ های متغیر بهره، نرخ تورم، ریسک های واقعی و محتمل، هزینه های عملیاتی، فقدان رقابت و نبود قوانین و مقررات مناسب در بخش مالی و مسائل ساختاری در حوزه تقاضا (پراکنده کاری، تعدد دست اندرکاران، غیر دولتی بودن، زیرساخت های ضعیف روستایی و غیره)  را آشکار می سازد.  

     در جلسه دوم با عنوان “تامین مالی از طریق زنجیره های ارزش کشاورزی”، مباحث عمدتاً بر روی فرصت ها، چالش ها و پیشنهادات در جهت بهبود روند میان سازمانی تامین مالی زنجیره ها، با استفاده از ابزارهایی مانند قراردادهای صادراتی، تامین کنندگان نهاده ها، قبض خرید و رسید انبار، اجاره نامه، گواهی سپرده و غیره، متمرکز شد. یکی از کارشناسان فرانسوی در نشست، به برخی ابزارهای گوناگون برای تأمین منابع مالی موثر، میان سازمانی، کوتاه مدت و بلند مدت همچون اوراق بهادار، وام های نقدی/ نقدینگی و سهام و اوراق قرضه، اشاره نمود. وی همچنین، تجربیات خود از قراردادهای تامین مالی مشارکتی و یکپارچه عمودی، تامین مالی و سهام درون گروهی را تشریح نمود. یکی دیگر از ارزشمندترین تحقیقات، معطوف به اهمیت تشکل های کشاورزان و ارتباط آنها با موسسسات مالی-اعتباری در طول زنجیره ارزش بود. هنگامی که کشاورزان با بنگاه های زنجیره ارزش مرتبط می شوند، بنیه و ظرفیت مالی و نیز درآمدها به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد، اما تاثیر این مهم وقتی مضاعف می شود که کشاورز از طریق یک تشکل تولیدی(تعاونی و …) به شرکت های ذیربط (تامین کننده نهاده ها، صنایع تبدیلی، بازاریابی، شرکت های تجاری و …) متصل می شود.

         تامین مالی زنجیره های ارزش کشاورزی توسط بانک ها، موضوع سومین جلسه بود که طی آن، کارشناسان بر نوآوری ها، میزان نفوذ، تعیین شرایط، عوامل موثر بر موفقیت آنها و چشم انداز(کوتاه، متوسط و بلند مدت) تأمین مالی بانک ها در زنجیره های کشاورزی در آمریکای لاتین، تمرکز و اظهار نظرکردند. بحث در مورد ابزارهایی نظیر وجوه (صندوق های) تضمین کننده، سیستم بانکی مخصوص  فعالیت های توسعه ای، و طراحی یا ایجاد تسهیلات متنوع مالی نظیر منابع مالی در گردش و سایر موارد، ادامه یافت.

      “تامین مالی زنجیره ارزش های کشاورزی” موضوع سومین جلسه ای بود که کارشناسان بر روی نوآوری ها، سطح نفوذ، تعیین شرایط، عوامل موثر بر موفقیت آنها و چشم انداز (کوتاه، متوسط و بلند مدت) تأمین مالی بانک برای زنجیره های کشاورزی در آمریکای لاتین. بحث در مورد ابزارهایی نظیر صندوق های تضمین شده، سیستم بانکی توسعه و توسعه یا پذیرش محصولات مالی مانند بودجه های مجدد، همچنان ادامه دارد.

     خدمات و تسهیلات غیر مالی که موجب رشد و تقویت روند تأمین مالی در زنجیره ها هستند نیز، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یکی از دلایل شرکت کنندگان در خصوص مشارکت کمرنگ بانک ها در تامین مالی روستایی و کشاورزی، ناظر بر آن بود که تولید کنندگان و به طور کلی فعالان  زنجیره ارزش، به قرض گرفتن پول و اعتبارات از سایر منابع، حتی گران تر، ولی با سهولت و انعطاف پذیری بیشتر، کمترین خطوط قرمز(قید و شرط) و پرداخت به موقع، تمایل بیشتری داشتند. همچنین، واقعیت دیگر آن است که عدم اطلاعات کافی کشاورزان، بعضاً هزینه های مبادله در کسب اعتبارات دریافتی از سیستم بانکی را افزایش می دهد. این ویژگی، توضیح میدهد که چرا فعالان اطلاعات کمی درباره تسهیلات مالی موجود دارند و چرا موسسات مالی نیز اطلاعات کافی از جزئیات تولید و تجارت کشاورزی نداشته و به ویژه، با خصوصیات دو سیستم تولیدی متفاوت آشنا نبوده  و یا درک کاملی از چرخه رشد و تولید حصولات دامی و نباتی ندارند. البته، این گونه اطلاعات یا وجود ندارند، یا گران بدست می ایند و یا از کیفیت لازم برای ارزیابی مطلوب از خطرات بالقوه در بخش کشاورزی برخوردار نیستند.

    طی جلسه چهارم، تامین مالی زنجیره های ارزش در بخش کشاورزی توسط نهادهای مالی غیر بانکی به عنوان محور بحث  واقع گردید و با طرح تجربیات موفق در روند توسعه و معرفی تسهیلات مالی غیر بانکی و سازوکارهای موثر نظیر اعتبارات خرد، تعاونی های کشاورزی و صندوق های سرمایه گذاری، ادامه یافت.

   ابزارهای بسیاری به عنوان امکانات خوب برای همه کشورها و زنجیره ها ی منتخب، مورد بحث قرار گرفت و مثلاً؛ صندوق سرمایه گذاری در اروگوئه و کلمبیا، اعتبارات مالی دولتی در آرژانتین و بانک هایی که با تاکید بر اصول اخلاقی یا اجتماعی در پرو و جاهای دیگر نظیر Shared Interest ، Oikocredit، Root Capitalو Alterfinفعال هستند، مورد ارزیابی واقع شدند.  حلقه مکمل و مهم در این گزینه های تامین مالی ؛ صندوق های تضمین کننده صندوق ضمانت آمریکای لاتین (FOGAL)   است که تشکل های تولیدی، بانک  و وارد کننده یا خریدار را به هم پیوند می دهد ودر چندین کشور و در “منطقه  آند”  فعالیت می کند. صندوق های تضمین کننده  ازجذابیت لازم برخوردارند زیرا نرخ های بهره را پایین آورده، مدت بازپرداخت اعتبارات را افزایش داده، رابطه بین تولید کننده و بانک را برقرار کرده و د رنهایت، ریسک سیستم های تامین مالی را کاهش می دهند.

جلسه پایانی کارگاه و جمع بندی یافته ها

    در جلسه نهایی، موضوع سیاست های دولتی برای رایزنی وبهبود سازو کار تامین مالی زنجیره های ارزش کشاورزی مد نظر قرار گرفت و کارشناسان با ملاحظه اطلاعاتی که در جلسات قبلی به بحث گذاشته شد، ایده هایی را با هدف کارآیی بیشتر سیاست های دولتی و اقدامات بخش خصوصی مطرح نمودند تا امکان تأمین مالی بهتر و موثرتر در حوزه آمریکای لاتین فراهم آورند. 

    پیام اصلی این نشست آن بود که سیاست های دولتی درتامین مالی زنجیره های کشاورزی باید الزاماً با سیاست های حمایتی غیرمالی دربخش، تکمیل و همراه شود. چالش مهم، طراحی سیاست های دولتی (سیاست های بلندمدت و پایدار) است تا ضمن ادغام ابزارهای قانونی مالی و غیرمالی و تقویت همبستگی بخش های دولتی و خصوصی، موجب آشفتگی نظم و سیگنال های بازارنیز نشود. نقش کلیدی بخش دولتی این است که اطلاعات کافی و وافی برای بهبود روند تصمیم گیری مبتنی برعلم و با هدف ارزیابی و مدیریت بهینه ریسک را فراهم کند که به نوبه خود، هزینه های تامین مالی را کاهش می دهد. بعلاوه، نکته مهم دیگر آنکه؛ نقش مهم دولت ها در سرمایه گذاری در زیرساخت های فیزیکی و ارتباطاتی در مناطق روستایی به منظور تقویت چارچوب قانونی مناسب و موثر برای تأمین مالی زنجیره ارزش است.   

    از آنجا که بسیاری از وزارتخانه های کشاورزی در حوزه های محدودی از کشاورزی تلاش می کنند، لذا باید با سایر موسسات دولتی همکاری کنند تا بتوانند بر فعالان در طول زنجیره ارزش تا  بازار، تأثیر داشته باشند.

در خاتمه، اطلاعات جمع آوری شده از نشست کارشناسان در این کارگاه برای طراحی بهتر سیاست های دولتی و اقدامات بخش خصوصی مورد استفاده واقع شده و موجب بهبود روند تامین مالی و تقویت زنجیره های کشاورزی در منطقه خواهد گردید.

مترجم و ویراستار: احمد یوسفی؛ کارشناس مشاور روابط عمومی و امور بین الملل شرکت مادر تخصصی صندوق حمایت از توسعه سرمایه گذاری در بخش کشاورزی 

دی ماه ۱۳۹۶